Hoe blijven moleculen bij elkaar in stoffen zoals water en plastic? Het antwoord ligt vaak in chemische bindingen, en een belangrijke daarvan is de Van der Waalsbinding. In dit artikel duiken we diep in de wereld van Van der Waalskrachten, een essentieel concept in de scheikunde. We gaan ontdekken hoe deze krachten werken, welke types er zijn, en hoe ze de eigenschappen van materialen beïnvloeden. Met heldere uitleg, sprekende voorbeelden en praktische inzichten helpen we je dit belangrijke concept beter te begrijpen.

Inhoudsopgave

• Wat zijn Van der Waalsbindingen?
• Soorten Van der Waalskrachten
  • Dipool-dipoolkrachten
  • Dipool-geïnduceerde dipoolkrachten
  • London dispersiekrachten (of inductiekrachten)
• Factoren die de sterkte van Van der Waalsbindingen beïnvloeden
• Effect op eigenschappen van stoffen
• Voorbeelden van Van der Waalsbindingen
• Toepassingen van Van der Waalsbindingen
• Conclusie

Wat zijn Van der Waalsbindingen?

Van der Waalsbindingen zijn zwakke, niet-covalente interacties tussen atomen of moleculen. Ze spelen een cruciale rol in de eigenschappen van veel stoffen, van vloeistoffen tot vaste stoffen. Deze krachten zijn genoemd naar de Nederlandse natuurkundige Johannes Diderik van der Waals. Hij ontdekte dit fenomeen en kreeg in 1910 de Nobelprijs voor Natuurkunde.

In essentie zijn Van der Waalskrachten het resultaat van tijdelijke, fluctuerende polarisaties van elektronen in atomen en moleculen. Hoewel ze zwak zijn in vergelijking met covalente of ionaire bindingen, zijn ze cruciale in het bepalen van aspecten zoals kookpunten, smeltpunten en de oplosbaarheid van stoffen.

Soorten Van der Waalskrachten

Er zijn verschillende soorten Van der Waalskrachten, elk met hun eigen karakteristieken:

Dipool-dipoolkrachten

Dipool-dipoolkrachten treden op tussen polaire moleculen. Een polair molecuul heeft een positieve en een negatieve kant, als gevolg van een ongelijke verdeling van elektronen. De δ+ kant van het ene molecuul wordt aangetrokken tot de δ- kant van het andere molecuul.

• Treden op tussen permanente dipolen
• Sterker dan London dispersiekrachten, maar zwakker dan waterstofbruggen.
• Voorbeeld: De interactie tussen moleculen van waterstofchloride (HCl).

Dipool-geïnduceerde dipoolkrachten

Deze krachten ontstaan wanneer een polair molecuul een tijdelijke dipool induceert in een niet-polair molecuul. De dipool van het polaire molecuul verstoort de elektronenwolk van het niet-polaire molecuul, waardoor er een geïnduceerde dipool ontstaat.

• Een polair molecuul induceert een dipool in een niet-polair molecuul.
• Zwakkere kracht dan dipool-dipoolkrachten.
• Voorbeeld: De oplosbaarheid van zuurstof (O₂) in water (H₂O).

London dispersiekrachten (of inductiekrachten)

London dispersiekrachten zijn de zwakste vorm van Van der Waalskrachten en komen voor tussen alle atomen en moleculen, ook tussen niet-polaire stoffen. Ze ontstaan door kortstondige, willekeurige schommelingen in de elektronenverdeling. Deze schommelingen creëren tijdelijke dipolen, die weer dipolen in naburige atomen of moleculen induceren.

• Aanwezig tussen alle atomen en moleculen
• Verantwoordelijk voor de cohesie in niet-polaire stoffen.
• De sterkte neemt toe met de grootte van het molecuul.
• Voorbeeld: De condensatie van edelgassen bij lage temperaturen.

Factoren die de sterkte van Van der Waalsbindingen beïnvloeden

De sterkte van Van der Waalsbindingen wordt beïnvloed door verschillende factoren:

• Molecuulgrootte: Grotere moleculen hebben meer elektronen en dus een grotere kans op tijdelijke dipolen, wat resulteert in sterkere London dispersiekrachten.
• Molecuulvorm: Moleculen met een groter contactoppervlak kunnen betere interacties aangaan. Lineaire moleculen zullen de sterkste onderlinge aantrekkingskracht hebben.
• Polariseerbaarheid: De mate waarin de elektronenwolk van een molecuul kan worden vervormd, beïnvloedt de sterkte van de geïnduceerde dipolen.
• Afstand: Van der Waalskrachten nemen snel af met de afstand tussen de atomen of moleculen.

Effect op eigenschappen van stoffen

Van der Waalsbindingen hebben een significant effect op de macroscopische eigenschappen van stoffen:

• Kookpunt en smeltpunt: Stoffen met sterkere Van der Waalsbindingen hebben hogere kookpunten en smeltpunten, omdat er meer energie nodig is om de intermoleculaire krachten te overwinnen.
• Oplosbaarheid: Polariteit en de aanwezigheid van Van der Waalskrachten beïnvloeden de oplosbaarheid van stoffen in verschillende oplosmiddelen.
• Viscositeit: Sterkere intermoleculaire krachten, waaronder Van der Waalskrachten, leiden vaak tot een hogere viscositeit van vloeistoffen.
• Oppervlaktespanning: ook wel grensvlakspanning genoemd, dit is de eigenschap van een vloeistof waardoor het oppervlak zich gedraagt als een elastisch vel. De oppervlaktespanning wordt beïnvloed door intermoleculaire krachten.

Voorbeelden van Van der Waalsbindingen

Hier zijn een paar concrete voorbeelden van situaties waarin Van der Waalsbindingen een belangrijke rol spelen:

• Condensatie van edelgassen: Edelgassen zoals helium en neon blijven gasvormig bij kamertemperatuur, maar kunnen bij zeer lage temperaturen condenseren tot vloeistoffen door de aanwezigheid van London dispersiekrachten.
• Structuur van DNA: Van der Waalskrachten helpen bij het stabiliseren van de dubbele helixstructuur van DNA door de basenparen bij elkaar te houden.
• De eigenschappen van polymeren: Van der Waalsbindingen tussen de lange ketens van polymeren bepalen hun sterkte, elasticiteit en flexibiliteit.
• Hechting van gekko’s: Miljarden microscopisch kleine haartjes op de voeten van gekko’s (setae) maken gebruik van Van der Waalskrachten om aan oppervlakken te hechten, waardoor ze op verticale oppervlakken kunnen lopen.

Toepassingen van Van der Waalsbindingen

De kennis over Van der Waalsbindingen is cruciaal in verschillende technologische toepassingen:

• Ontwikkeling van nieuwe materialen: Het begrijpen van Van der Waalskrachten helpt bij het ontwerpen van materialen met specifieke eigenschappen, zoals lijmen, coatings en flexibele elektronica.
• Geneesmiddelontwikkeling: Van der Waalskrachten spelen een rol bij de binding van geneesmiddelen aan hun doelwitreceptoren in het lichaam.
• Nanotechnologie: Bij de manipulatie van materialen op nanoschaal spelen Van der Waalskrachten een grote rol bij de zelfassemblage van structuren.

Conclusie

Van der Waalsbindingen zijn een essentieel concept in de scheikunde dat een alomvattend begrip vereist. Hoewel ze zwak zijn in vergelijking met covalente bindingen, hebben ze een cruciale invloed op de eigenschappen en het gedrag van veel stoffen. Door de verschillende soorten Van der Waalskrachten te begrijpen, evenals de factoren die hun sterkte beïnvloeden, kunnen we beter uitleggen hoe moleculen interageren en hoe we materialen met specifieke eigenschappen kunnen ontwerpen. Deze kennis is niet alleen belangrijk voor studenten scheikunde, maar ook voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën en materialen.

Bekijk de uitlegvideo

Bekijk de andere onderwerpen uit hoofdstuk Kennis van stoffen en materialen

• Zoutformules
• Molariteit van oplossingen
• Atoommodellen
• Molecuul- en structuurformules
• Stoffen en mengsels
• Chemische bindingen
• Bindingen, structuren en eigenschappen
• Hard water
• Neerslagreacties (1)
• Neerslagreacties (2)
• Lewisstructuren, formele lading, en partiële lading
• Mesomere grensstructuren
• VSEPR en dipool