Hoe halen we energie uit ons voedsel? En hoe worden we gebouwd en gerepareerd? In dit artikel duiken we in de wereld van eiwitten, essentiële voedingsstoffen die een cruciale rol spelen in ons lichaam. Niet alleen voor studenten biologie, maar voor iedereen die geïnteresseerd is in hoe het menselijk lichaam functioneert, biedt dit artikel een helder en uitgebreid overzicht. Eiwitten zijn onmisbaar voor de groei, het herstel en de stofwisseling. Laten we eens dieper ingaan op deze fascinerende moleculen!

Eiwitten zijn complexe organische moleculen die zijn opgebouwd uit kleinere eenheden, de aminozuren. Ze zijn essentieel voor het leven en spelen een cruciale rol in vrijwel alle biologische processen. Eiwitten worden ook wel proteïnen genoemd.

• De naam “eiwit” komt van het Griekse woord “proteios”, wat “van het grootste belang” betekent.
• Eiwitten zijn, naast koolhydraten en vetten, een van de drie macronutriënten.
• In het lichaam worden eiwitten gebruikt voor de opbouw en het herstel van weefsels, en spelen ze een belangrijke rol in de stofwisseling.

Eiwitten zijn, zoals gezegd, opgebouwd uit aminozuren. Er zijn twintig verschillende soorten aminozuren die in verschillende combinaties aan elkaar gekoppeld kunnen worden om een breed scala aan eiwitten te vormen. Elke aminozuurmolecuul bestaat uit een centraal koolstofatoom, waaraan een aminogroep (-NH2), een carboxylgroep (-COOH), een waterstofatoom (-H) en een restgroep (R) zijn verbonden. De restgroep (R) verschilt per aminozuur en bepaalt de unieke eigenschappen van het aminozuur.

• Aminozuren worden met elkaar verbonden door peptidebindingen. Een reeks aan elkaar gekoppelde aminozuren wordt een peptide genoemd.
• Kleine peptides (enkele aminozuren) worden oligopeptiden genoemd; grotere ketens (veel aminozuren) worden polypeptiden genoemd.
• Een eiwit is in feite een of meerdere polypeptideketens die in een specifieke 3D-structuur zijn gevouwen. Deze structuur is cruciaal voor de functie van het eiwit.

De 4 structuren van eiwitten:

1. Primaire structuur: De specifieke volgorde van aminozuren in de polypeptideketen. Dit is de basisstructuur en bepaalt de eigenschappen van het eiwit.
2. Secundaire structuur: Lokale vouwingen en structuren binnen de polypeptideketen, zoals alfa-helices en bèta-sheets, gestabiliseerd door waterstofbruggen tussen aminozuren.
3. Tertiaire structuur: De driedimensionale structuur van de volledige polypeptideketen. Deze structuur wordt bepaald door interacties tussen de R-groepen van de aminozuren (bijvoorbeeld hydrofobe interacties, ionische bindingen, en disulfidebruggen).
4. Quaternaire structuur: De structuur die ontstaat wanneer meerdere polypeptideketens (subeenheden) samenkomen om een functioneel eiwitcomplex te vormen. Niet alle eiwitten hebben een quaternaire structuur.

Van de twintig aminozuren die in het lichaam voorkomen, kunnen sommige niet zelf worden aangemaakt. Deze aminozuren worden essentiële aminozuren genoemd, omdat ze via de voeding moeten worden opgenomen.

• Er zijn negen essentiële aminozuren: histidine, isoleucine, leucine, lysine, methionine, fenylalanine, threonine, tryptofaan en valine.
• Een tekort aan één of meer essentiële aminozuren kan leiden tot gezondheidsproblemen.
• Volledige eiwitten, zoals dierlijke eiwitten (vlees, vis, eieren, zuivel), bevatten alle essentiële aminozuren in voldoende hoeveelheden. Sommige plantaardige eiwitten zijn minder volledig, maar door verschillende plantaardige bronnen te combineren, kan een compleet aminozuurprofiel worden bereikt.

Eiwitten vervullen een breed scala aan functies in het lichaam:

• Structurele functies: Eiwitten zijn belangrijke bouwstenen van cellen en weefsels. Denk aan collageen in de huid, keratine in haar en nagels, en actine en myosine in spieren.
• Enzymatische functies: Enzymen zijn eiwitten die chemische reacties in het lichaam versnellen. Ze spelen een onmisbare rol in de stofwisseling.
• Transportfuncties: Sommige eiwitten transporteren stoffen door het lichaam. Hemoglobine transporteert bijvoorbeeld zuurstof in het bloed, en transporteiwitten in celmembranen transporteren moleculen de cel in en uit.
• Hormonale functies: Sommige hormonen zijn eiwitten en fungeren als chemische boodschappers. Insuline regelt bijvoorbeeld de bloedsuikerspiegel.
• Afweer functies: Antilichamen zijn eiwitten die het lichaam beschermen tegen infecties.
• Contractiele functies: Eiwitten in spierweefsel (actine en myosine) zorgen voor spiercontractie en beweging.

Eiwitten zijn te vinden in een verscheidenheid aan voedingsmiddelen:

• Dierlijke bronnen: Vlees (rundvlees, varkensvlees, kip), vis, eieren, zuivelproducten (melk, kaas, yoghurt). Deze bronnen bevatten meestal alle essentiële aminozuren in voldoende hoeveelheden en worden daarom ‘volledige’ eiwitten genoemd.
• Plantaardige bronnen:
  • Peulvruchten: Bonen, linzen, kikkererwten.
  • Granen: Quinoa, bruine rijst, haver.
  • Noten en zaden: Amandelen, walnoten, chiazaad, zonnebloempitten.
  • Groenten: Broccoli, spinazie, spruitjes (in kleinere hoeveelheden).

  Plantaardige eiwitbronnen bevatten niet altijd alle essentiële aminozuren in de juiste verhoudingen, maar door verschillende plantaardige bronnen te combineren, kan je toch een compleet aminozuurprofiel verkrijgen. Een voorbeeld van zo’n combinatie is rijst met bonen.

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid eiwit varieert afhankelijk van leeftijd, geslacht, activiteitsniveau en gezondheidstoestand. Algemene richtlijnen zijn:

• Volwassenen: Gemiddeld 0,8 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht per dag.
• Sporters: Sporters hebben vaak meer eiwit nodig, tot wel 1,2 – 2,0 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht per dag, afhankelijk van de intensiteit en duur van de training.
• Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven: Zij hebben een verhoogde eiwitbehoefte.
• Ouderen: Ouderen kunnen ook een hogere eiwitbehoefte hebben om spierverlies tegen te gaan.

Het is belangrijk om te onthouden dat dit slechts algemene richtlijnen zijn. Het is raadzaam om een diëtist of arts te raadplegen voor een persoonlijk advies.

Eiwitsynthese is het proces waarbij cellen eiwitten maken. Dit proces vindt plaats in de ribosomen, kleine structuren in de cel.

• De genetische code in het DNA bepaalt de volgorde van aminozuren in een eiwit.
• Dit proces omvat transcriptie (het overschrijven van de genetische code van DNA naar mRNA) en translatie (het vertalen van de mRNA-code naar een eiwit in de ribosomen).
• tRNA (transfer RNA) brengt de juiste aminozuren naar de ribosomen om ze aan de groeiende polypeptideketen toe te voegen.

Eiwitafbraak is het proces waarbij eiwitten worden afgebroken tot aminozuren. Dit proces is continu gaande in het lichaam en wordt gereguleerd door enzymen.

• Eiwitafbraak is nodig om beschadigde eiwitten te verwijderen en aminozuren vrij te maken voor de synthese van nieuwe eiwitten.
• De vrijgekomen aminozuren kunnen worden hergebruikt om nieuwe eiwitten te maken, of ze kunnen worden omgezet in andere stoffen, zoals glucose of vetten.

Tekort aan Eiwitten

Een tekort aan eiwitten kan diverse negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid:

• Spierverlies: Eiwitten zijn essentieel voor het behoud van spiermassa. Een tekort kan leiden tot spierafbraak.
• Verminderde immuunfunctie: Antilichamen, die cruciaal zijn voor de afweer, zijn eiwitten. Een tekort kan de immuniteit verzwakken.
• Groeiachterstand: Bij kinderen en adolescenten kan een eiwittekort leiden tot groeiachterstand en ontwikkelingsproblemen.
• Oedeem: Een ernstig eiwittekort kan leiden tot oedeem (vochtophoping), vooral in de benen en voeten.
• Vermoeidheid en zwakte: Eiwitten spelen een rol in de energieproductie. Een tekort kan leiden tot vermoeidheid en algemene zwakte.

Overmaat aan Eiwitten

Een te hoge eiwitinname kan ook nadelige effecten hebben:

• Belasting van de nieren: De nieren moeten harder werken om de afvalstoffen van de eiwitafbraak te verwerken. Dit kan problematisch zijn voor mensen met nierproblemen.
• Verhoogd risico op nierstenen: Een hoge eiwitinname kan het risico op nierstenen verhogen.
• Verlies van calcium: Sommige studies suggereren dat een te hoge eiwitinname kan leiden tot een verhoogde uitscheiding van calcium via de urine, wat nadelig kan zijn voor de botten.
• Gewichtstoename: Als de extra eiwitten niet worden gebruikt voor spieropbouw, kunnen ze worden omgezet in vet en leiden tot gewichtstoename.

Eiwitten zijn onmisbare voedingsstoffen die een cruciale rol spelen in vrijwel alle biologische processen. Ze zijn de bouwstenen van ons lichaam, enzymen die chemische reacties versnellen, transportmiddelen, hormonen, antilichamen en nog veel meer. Een evenwichtige inname van eiwitten, afgestemd op de individuele behoeften, is essentieel voor een goede gezondheid. Zowel een tekort als een overmaat aan eiwitten kan negatieve gevolgen hebben. Zorg dus voor een gevarieerd dieet met voldoende eiwitbronnen, zowel van dierlijke als plantaardige oorsprong!