Hoe gedraagt een kompas zich in de buurt van een stroomdraad? In dit artikel duiken we in de fascinerende interactie tussen elektriciteit en magnetisme, bekeken door de lens van een oefenopgave met een stroomdraad en een kompas. Dit is cruciaal voor het begrijpen van de basisprincipes van elektromagnetisme binnen het hoofdstuk Lading en Veld, sectie C2: Elektrische en Magnetische Velden van het vak Natuurkunde. Of je nu studeert voor een toets of gewoon je kennis wilt uitbreiden, deze uitleg zal je helpen!

De interactie tussen een stroomdraad en een kompas demonstreert een fundamenteel principe in de natuurkunde: bewegende elektrische ladingen creëren magnetische velden. Deze ontdekking, gedaan door Hans Christian Ørsted, legde de basis voor de ontwikkeling van elektromotoren en vele andere technologieën. Een kompas, dat reageert op magnetische velden, fungeert als een gevoelige indicator van het magnetische veld dat door de stroomdraad wordt opgewekt.

Om de oefenopgave goed te begrijpen, is het cruciaal om de basisprincipes van elektrische en magnetische velden te kennen:

• Elektrisch veld: Een veld dat wordt opgewekt door elektrische lading. Een positieve lading creëert een radiaal naar buiten gericht veld, terwijl een negatieve lading een radiaal naar binnen gericht veld creëert.
• Magnetisch veld: Een veld dat wordt opgewekt door bewegende elektrische ladingen (elektrische stroom). Het magnetische veld rond een stroomdraad is cirkelvormig, met de draad in het midden van de cirkels.
• Rechterhandregel: Een handige manier om de richting van het magnetische veld te bepalen. Als je je rechterhand om de draad klemt met je duim in de richting van de stroom, dan geven je vingers de richting van het magnetische veld aan.

De Opgave:

Een lange, rechte stroomdraad is verticaal opgesteld. Een kompas wordt op een bepaalde afstand (bijvoorbeeld 5 cm) van de draad geplaatst. Wanneer er geen stroom door de draad loopt, wijst de kompasnaald naar het magnetische noorden. Wanneer er een stroom van 2 Ampère (A) omhoog door de draad loopt, wijkt de kompasnaald af. Bepaal de richting en de grootte van de hoek waarmee de kompasnaald afwijkt ten opzichte van het magnetische noorden. Neem aan dat de magnetische veldsterkte van de aarde (B_aarde) op die locatie 2.0 x 10^-5 Tesla (T) is.

• Stroom (I): Ampère (A)
• Magnetische veldsterkte (B): Tesla (T)
• Permeabiliteit van vacuüm (μ₀): 4π x 10^-7 T·m/A
• Afstand (r): meter (m)

1. Bereken de magnetische veldsterkte (B_draad) van de stroomdraad op de locatie van het kompas:

   De formule voor de magnetische veldsterkte rond een lange, rechte draad is:

   B_draad = (μ₀ * I) / (2π * r)

   Waar:

   • μ₀ = 4π x 10^-7 T·m/A (permeabiliteit van vacuüm)
   • I = 2 A (stroom in de draad)
   • r = 0.05 m (afstand van de draad tot de kompasnaald)

   Invullen geeft:

   B_draad = (4π x 10^-7 T·m/A * 2 A) / (2π * 0.05 m) = 8 x 10^-6 T

2. Bepaal de richting van het magnetische veld (B_draad) van de stroomdraad met behulp van de rechterhandregel:

   Omdat de stroom omhoog loopt, wijst het magnetische veld in een cirkel rond de draad. Op de locatie van het kompas wijst het magnetische veld horizontaal, loodrecht op de lijn tussen de draad en het kompas.

3. Bereken de hoek (θ) waarmee de kompasnaald afwijkt:

   De kompasnaald wordt beïnvloed door zowel het aardmagnetisch veld (B_aarde) als het magnetische veld van de draad (B_draad). De naald zal zich instellen in de richting van het resulterende magnetische veld.

   De hoek θ kan worden berekend met behulp van de tangens functie:

   tan(θ) = B_draad / B_aarde

   θ = arctan(B_draad / B_aarde)

   Invullen geeft:

   θ = arctan(8 x 10^-6 T / 2.0 x 10^-5 T) = arctan(0.4) ≈ 21.8 graden

   De kompasnaald wijkt dus ongeveer 21.8 graden af van het magnetische noorden.

De afwijking van de kompasnaald wordt beïnvloed door verschillende factoren:

• Stroomsterkte (I): Een hogere stroomsterkte resulteert in een sterker magnetisch veld van de draad en dus een grotere afwijking.
• Afstand (r): De magnetische veldsterkte is omgekeerd evenredig met de afstand tot de draad. Een kleinere afstand resulteert in een sterkere veldsterkte en een grotere afwijking.
• Magnetische veldsterkte van de aarde (B_aarde): Een sterkere magnetische veldsterkte van de aarde maakt de afwijking kleiner.
• Oriëntatie van de draad: De oriëntatie van de draad ten opzichte van het kompas en het aardmagnetisch veld beïnvloedt de richting van de afwijking.

Het principe van elektromagnetisme, gedemonstreerd door deze oefenopgave, is cruciaal voor veel toepassingen in ons dagelijks leven:

• Elektromotoren: Zetten elektrische energie om in mechanische energie.
• Generatoren: Zetten mechanische energie om in elektrische energie.
• Transformators: Veranderen de spanning van een wisselstroom.
• Magnetische resonantie imaging (MRI): Gebruikt sterke magnetische velden en radiogolven om gedetailleerde beelden van het lichaam te maken.
• Kompassen: Gebruikt voor navigatie en richtingbepaling.

• Visualiseer het probleem: Maak een schets van de opstelling met de stroomdraad, het kompas en de richting van de stromen en velden.
• Gebruik de rechterhandregel: Om de richting van het magnetische veld te bepalen.
• Begrijp de formules: Zorg dat je de formules voor de magnetische veldsterkte rond een draad kent en begrijpt.
• Werk systematisch: Volg een duidelijke stapsgewijze aanpak bij het oplossen van de opgave.
• Controleer je eenheden: Zorg ervoor dat je alle eenheden correct omrekent en gebruikt.

Voor verdere verdieping in dit onderwerp kun je de volgende onderwerpen bestuderen:

• De wet van Biot-Savart: Een algemene wet voor het berekenen van het magnetische veld van een stroomverdeling.
• De wet van Ampère: Een wet die het verband legt tussen het magnetische veld langs een gesloten pad en de stroom die door dat pad vloeit.
• Elektromagnetische inductie: Het opwekken van een elektrische stroom door een veranderend magnetisch veld.
• De werking van elektromotoren en generatoren.

In dit artikel hebben we een oefenopgave over een stroomdraad en een kompas behandeld. We hebben gezien hoe een stroomdraad een magnetisch veld genereert dat een kompasnaald kan afbuigen. De afwijking is afhankelijk van de stroomsterkte, de afstand tot de draad en de magnetische veldsterkte van de aarde. Het begrijpen van deze principes is cruciaal voor het begrijpen van elektromagnetisme en de vele toepassingen ervan in ons dagelijks leven. Door de stappen in dit artikel te volgen en de tips toe te passen, ben je goed voorbereid om soortgelijke opgaven succesvol op te lossen.