Hoe beïnvloeden externe effecten en collectieve goederen de werking van de markt? In dit artikel duiken we in de kern van marktfalen door externe effecten en collectieve goederen te onderzoeken. We leggen uit hoe deze concepten ontstaan, welke impact ze hebben op de economie en welke oplossingen er zijn om de negatieve gevolgen te beperken. Of je nu een student bent die zich voorbereidt op een tentamen of simpelweg meer wilt weten over deze belangrijke economische principes, dit artikel biedt een uitgebreid overzicht.

Inhoudsopgave

• Wat zijn Externe Effecten?
• Soorten Externe Effecten
• Positieve Externe Effecten
• Negatieve Externe Effecten
• Voorbeelden van Externe Effecten
• De Rol van de Overheid bij Externe Effecten
• Heffingen en Subsidies
• Wetgeving en Regulering
• Verhandelbare Vergunningen
• Collectieve Goederen
• Kenmerken van Collectieve Goederen
• Non-rivaliteit
• Non-exclusiviteit
• Het Meeliftersgedrag bij Collectieve Goederen
• Voorbeelden van Collectieve Goederen
• De Rol van de Overheid bij Collectieve Goederen
• Samenvatting en Conclusie

Wat zijn Externe Effecten?

Externe effecten, ook wel externaliteiten genoemd, zijn de onbedoelde neveneffecten van productie of consumptie die ten goede (positief extern effect) of ten koste (negatief extern effect) komen van derden die niet direct betrokken zijn bij de transactie. Met andere woorden, het zijn de kosten of baten die niet in de prijs van een product of dienst zijn verrekend. Dit leidt tot marktfalen, omdat de werkelijke sociale kosten of baten niet door de producenten of consumenten worden gedragen of genoten.

Soorten Externe Effecten

Positieve Externe Effecten

Positieve externe effecten ontstaan wanneer de productie of consumptie van een goed of dienst voordelen oplevert voor anderen. Deze voordelen worden niet doorberekend in de prijs, wat leidt tot een onderproductie van het goed of de dienst.

• Voorbeeld: Vaccinatie. Wanneer iemand zich laat vaccineren, beschermt dit niet alleen die persoon zelf maar ook de rest van de bevolking, omdat de kans op verspreiding van de ziekte afneemt. De vaccinatie heeft dus een positief effect op de gehele maatschappij, niet alleen op de persoon die gevaccineerd is.

Negatieve Externe Effecten

Negatieve externe effecten ontstaan wanneer de productie of consumptie van een goed of dienst kosten veroorzaakt voor anderen. Deze kosten worden niet doorberekend in de prijs, wat leidt tot een overproductie van het goed of de dienst.

• Voorbeeld: Vervuiling door fabrieken. De uitstoot van schadelijke stoffen door een fabriek kan leiden tot luchtvervuiling, gezondheidsproblemen en schade aan het milieu. Deze kosten worden niet volledig gedragen door de fabriek, maar ook door de omwonenden en de samenleving als geheel.

Voorbeelden van Externe Effecten

• Geluidsoverlast: Een drukke weg of een luidruchtig evenement kan leiden tot geluidsoverlast voor omwonenden, wat een negatief extern effect is.
• Onderwijs: Een hoger opleidingsniveau van de bevolking leidt tot een hogere productiviteit en economische groei, wat een positief extern effect is.
• Stankoverlast: Een veehouderij kan stankoverlast veroorzaken voor omwonenden, wat een negatief extern effect is.
• Innovatie: Innovaties in de ene sector kunnen leiden tot nieuwe ontwikkelingen in andere sectoren, wat een positief extern effect is.

De Rol van de Overheid bij Externe Effecten

Omdat externe effecten leiden tot marktfalen, is het de taak van de overheid om in te grijpen en de kosten en baten van deze effecten te internaliseren. Dit betekent dat de overheid maatregelen neemt om ervoor te zorgen dat de producenten en consumenten wel degelijk rekening houden met de sociale kosten en baten van hun handelen.

Heffingen en Subsidies

• Heffingen (Belastingen): Bij negatieve externe effecten kan de overheid een heffing opleggen aan de producent of consument die de schade veroorzaakt. Hierdoor worden de kosten van de schade verrekend in de prijs en wordt de overproductie ontmoedigd. Een voorbeeld is een milieubelasting op de uitstoot van CO2.
• Subsidies: Bij positieve externe effecten kan de overheid een subsidie verstrekken aan de producent of consument die het voordeel oplevert. Hierdoor wordt de productie of consumptie van het goed of de dienst gestimuleerd. Een voorbeeld is een subsidie op zonnepanelen.

Wetgeving en Regulering

• Wetgeving: De overheid kan wetten en regels opstellen om de productie of consumptie te beperken die negatieve externe effecten veroorzaken. Een voorbeeld is een verbod op de uitstoot van bepaalde schadelijke stoffen.
• Regulering: De overheid kan regels opstellen voor de productie of consumptie die positieve externe effecten stimuleren. Een voorbeeld is een verplichting om kinderen te vaccineren.

Verhandelbare Vergunningen

• Verhandelbare emissierechten: De overheid stelt een maximum aan de totale hoeveelheid vervuiling die mag worden uitgestoten. Vervolgens verdeelt zij vergunningen onder de bedrijven die vervuiling veroorzaken. Bedrijven die minder vervuilen dan hun vergunning toestaat, kunnen hun vergunningen verkopen aan bedrijven die meer vervuilen. Dit stimuleert bedrijven om te innoveren en hun uitstoot te verminderen.

Collectieve Goederen

Collectieve goederen zijn goederen en diensten die voor iedereen beschikbaar zijn, ongeacht of ze er wel of niet voor betalen. Ze zijn vaak noodzakelijk voor een goed functionerende samenleving, maar worden niet of te weinig geproduceerd door de markt.

Kenmerken van Collectieve Goederen

Non-rivaliteit

Non-rivaliteit betekent dat het gebruik van het goed door de ene persoon, het gebruik door een andere persoon niet belemmert.

• Voorbeeld: Straatverlichting. Als iemand gebruik maakt van straatverlichting, kan een ander persoon nog steeds gebruik maken van dezelfde straatverlichting.

Non-exclusiviteit

Non-exclusiviteit betekent dat het moeilijk of onmogelijk is om mensen uit te sluiten van het gebruik van het goed, zelfs als ze er niet voor betalen.

• Voorbeeld: Landsverdediging. Het is onmogelijk om mensen uit te sluiten van de bescherming die het leger biedt, ongeacht of ze belasting betalen.

Het Meeliftersgedrag bij Collectieve Goederen

Vanwege de kenmerken van non-rivaliteit en non-exclusiviteit ontstaat er vaak meeliftersgedrag (free-rider problem) bij collectieve goederen. Mensen hebben de neiging om niet te betalen voor het goed, omdat ze er toch van kunnen profiteren. Dit leidt tot een tekort aan financiering en een onderproductie van het collectieve goed.

Voorbeelden van Collectieve Goederen

• Landsverdediging: De bescherming van het land tegen buitenlandse agressie komt ten goede aan alle burgers, ongeacht of ze belasting betalen.
• Dijkbescherming: De bescherming van het land tegen overstromingen komt ten goede aan alle inwoners van het beschermde gebied, ongeacht of ze een bijdrage leveren aan het onderhoud van de dijken.
• Schone lucht: Iedereen profiteert van schone lucht, ongeacht of ze maatregelen nemen om de luchtvervuiling te verminderen.
• Straatverlichting: Iedereen kan gebruik maken van straatverlichting, ongeacht of ze belasting betalen.

De Rol van de Overheid bij Collectieve Goederen

Omdat de markt collectieve goederen niet of te weinig produceert, is het de taak van de overheid om deze goederen te financieren en te leveren. Dit doet de overheid door middel van belastingheffing en overheidsbestedingen.

• Financiering: De overheid financiert collectieve goederen met belastinggeld.
• Levering: De overheid levert collectieve goederen door ze zelf te produceren of door de productie uit te besteden aan private bedrijven.

Samenvatting en Conclusie

Externe effecten en collectieve goederen leiden tot marktfalen, omdat de werkelijke sociale kosten en baten niet volledig worden verrekend in de prijs. De overheid speelt een cruciale rol bij het corrigeren van deze marktfalen door middel van heffingen, subsidies, wetgeving en het leveren van collectieve goederen. Door de juiste maatregelen te nemen, kan de overheid ervoor zorgen dat de economie efficiënter en rechtvaardiger functioneert.

• Externe Effecten: Kosten of baten voor derden die niet direct betrokken zijn bij een transactie.
• Collectieve Goederen: Goederen die non-rivaal en non-exclusief zijn.
• Rol van de Overheid: Corrigeren van marktfalen door externe effecten en collectieve goederen.

Bekijk de uitlegvideo

Bekijk de andere onderwerpen uit hoofdstuk Samenwerken en onderhandelen

• Gevangenendilemma
• Gevangenendilemma: economisch perspectief
• Battle of the sexes
• Sequentieel spel – ultimatumspel (uitbreiding)
• Sequentieel spel – zelfbinding
• Herhaald simultaanspel
• Samenvatting Speltheorie
• Sequentieel spel – ultimatumspel
• Herhaald simultaanspel – geloofwaardige dreiging
• Samenwerken en onderhandelen
• Gevangenendilemma (speltheorie)
• Het berovingsprobleem