Hoe nemen we beslissingen in situaties waarin onderhandeling een cruciale rol speelt? In dit artikel duiken we in de wereld van het sequentiële spel, specifiek het ultimatumspel, en een interessante uitbreiding daarvan. We zullen de theorie achter deze spellen verkennen, analyseren hoe ze in de praktijk werken, en de implicaties ervan voor economisch denken en strategisch handelen begrijpen. Met heldere uitleg, sprekende voorbeelden en praktische tips helpen we je deze complexe materie beter te begrijpen. Klaar om je kennis van de speltheorie naar een hoger niveau te tillen?

Inhoudsopgave

• Introductie tot het Sequentiële Spel en het Ultimatumspel
• Het Basis Ultimatumspel: Regels en Uitgangspunten
• De Rationele Uitkomst vs. Gedragsmatige Resultaten
• Uitbreidingen van het Ultimatumspel
• Meerdere Responders
• Het Herhaalde Ultimatumspel
• Eerlijkheid en Sociale Normen
• Toepassingen in de Economie en het Dagelijks Leven
• Voordelen en Nadelen van het Ultimatumspel als Model
• Conclusie

Introductie tot het Sequentiële Spel en het Ultimatumspel

Een sequentieel spel is een spel waarin de spelers niet gelijktijdig beslissingen nemen, maar in een bepaalde volgorde. Een speler neemt een beslissing, waarna een volgende speler reageert op die beslissing, en zo verder. Het ultimatumspel is een type sequentieel spel dat gebruikt wordt om onderhandeling en besluitvorming te modelleren, waarbij één speler een aanbod doet en de andere speler kan accepteren of weigeren. Het is een klassiek voorbeeld binnen de speltheorie dat de spanning laat zien tussen rationeel eigenbelang en sociale normen.

Het Basis Ultimatumspel: Regels en Uitgangspunten

Het basis ultimatumspel is vrij eenvoudig op te zetten:

• Twee spelers: Een ‘aanbieder’ en een ‘ontvanger’.
• Een geldbedrag: Een vooraf bepaald bedrag, bijvoorbeeld €100.
• Het aanbod: De aanbieder beslist welk deel van het bedrag hij/zij aan de ontvanger aanbiedt.
• De beslissing van de ontvanger: De ontvanger kan het aanbod accepteren of weigeren.
• Als de ontvanger accepteert, wordt het geld verdeeld zoals voorgesteld.
• Als de ontvanger weigert, krijgen beide spelers niets.
• Rationaliteit: De klassieke speltheorie gaat ervan uit dat beide spelers rationeel zijn en hun eigen winst willen maximaliseren.

De Rationele Uitkomst vs. Gedragsmatige Resultaten

Volgens de klassieke speltheorie is de rationele uitkomst van het ultimatumspel dat de aanbieder een minimaal bedrag aanbiedt (bijvoorbeeld €1) en de ontvanger dit accepteert. Dit komt omdat elke hoeveelheid meer dan nul euro aantrekkelijker is dan niets krijgen. Echter, onderzoek toont aan dat dit zelden gebeurt!

• Empirische bevindingen: In de praktijk bieden aanbieders vaak significant hogere bedragen aan, vaak tussen de 40% en 50% van het totale bedrag.
• Redenen voor het afwijken van de rationele uitkomst:
  • Eerlijkheid: Spelers hechten waarde aan eerlijkheid en vinden het oneerlijk om een te klein deel van het bedrag te krijgen.
  • Afkeer van ongelijkheid: Spelers zijn geneigd om aanbiedingen te weigeren die ze als ongelijkwaardig beschouwen, zelfs als dit betekent dat ze zelf ook niets krijgen.
  • Reputatie: In herhaalde spellen proberen aanbieders een reputatie van eerlijkheid op te bouwen.

Uitbreidingen van het Ultimatumspel

Het basis ultimatumspel is meerdere keren uitgebreid om het spelcomplexer te maken en de realiteit beter te benaderen. Hier zijn enkele voorbeelden:

Meerdere Responders

In deze variant is er één aanbieder en meerdere ontvangers. De aanbieder doet een aanbod dat alle ontvangers kunnen accepteren of weigeren. Als minstens één ontvanger weigert, krijgt niemand iets. Dit kan de onderhandelingsmacht van de ontvangers vergroten, omdat de aanbieder meer risico loopt alles te verliezen.

Het Herhaalde Ultimatumspel

Het spel wordt meerdere keren gespeeld met dezelfde spelers of verschillende spelers. Dit kan leiden tot andere strategieën, omdat spelers rekening houden met de gevolgen van hun huidige acties op toekomstige interacties. Zo kan men een reputatie opbouwen en kan het gedrag door de tijd heen veranderen.

Eerlijkheid en Sociale Normen

Deze uitbreidingen leggen de focus op de rol van eerlijkheid en sociale normen. Modellen worden ontwikkeld die rekening houden met de voorkeur van spelers voor eerlijkheid en hun afkeer van ongelijkheid.

Toepassingen in de Economie en het Dagelijks Leven

Het ultimatumspel heeft diverse toepassingen in de economie en het dagelijks leven:

• Onderhandelingen: Het model kan gebruikt worden om te begrijpen hoe onderhandelingen over salarissen, prijzen en andere zaken verlopen.
• Marktgedrag: Het kan inzicht geven in hoe prijzen worden vastgesteld en hoe consumenten reageren op verschillende prijsstrategieën.
• Organisatiegedrag: Het kan de dynamiek van beloning en prestaties in organisaties helpen verklaren.
• Internationale betrekkingen: Het kan gebruikt worden om onderhandelingen tussen landen over bijvoorbeeld handelsverdragen te analyseren.

Voordelen en Nadelen van het Ultimatumspel als Model

Zoals alle modellen heeft ook het ultimatumspel zijn sterke en zwakke punten:

• Voordelen:
  • Eenvoud: Het is een relatief eenvoudig model dat de basisprincipes van onderhandeling en besluitvorming illustreert.
  • Inzicht in gedrag: Het laat zien dat mensen niet altijd rationeel handelen en dat sociale normen een belangrijke rol spelen.
• Nadelen:
  • Vereenvoudiging van de realiteit: Het is een sterk vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid en houdt geen rekening met alle factoren die van invloed zijn op onderhandelingen.
  • Contextafhankelijkheid: De resultaten van het spel kunnen sterk afhangen van de context waarin het wordt gespeeld, zoals de culturele achtergrond van de deelnemers.

Conclusie

Het ultimatumspel, in zijn basisvorm en in zijn verschillende uitbreidingen, biedt een waardevol inzicht in de complexiteit van menselijke besluitvorming en onderhandeling. Het laat zien dat economische modellen die enkel uitgaan van rationaliteit, vaak tekortschieten en dat we rekening moeten houden met sociale normen, eerlijkheid en afkeer van ongelijkheid. Door het ultimatumspel te bestuderen, kunnen we beter begrijpen hoe we beslissingen nemen in uiteenlopende situaties, van salarisonderhandelingen tot internationale betrekkingen. De uitbreidingen van het spel maken het model steeds realistischer en geven ruimte voor verdere analyse van gedragseconomische principes.

Bekijk de uitlegvideo

Bekijk de andere onderwerpen uit hoofdstuk Samenwerken en onderhandelen

• Gevangenendilemma
• Gevangenendilemma: economisch perspectief
• Battle of the sexes
• Sequentieel spel – zelfbinding
• Herhaald simultaanspel
• Samenvatting Speltheorie
• Sequentieel spel – ultimatumspel
• Herhaald simultaanspel – geloofwaardige dreiging
• Externe effecten en collectieve goederen
• Samenwerken en onderhandelen
• Gevangenendilemma (speltheorie)
• Het berovingsprobleem