Hoe werkt samenwerking in een economische context en wanneer kiezen individuen ervoor om hun eigenbelang na te streven boven het collectieve belang? In dit artikel duiken we diep in de theorie van het gevangenendilemma, een cruciaal concept binnen de speltheorie en essentieel voor het vak Economie, specifiek het hoofdstuk “Samenwerken en onderhandelen,” sectie C1: Speltheorie. Dit artikel is ontworpen om studenten te helpen bij hun voorbereiding op toetsen en iedereen die geïnteresseerd is in een beter begrip van dit fascinerende onderwerp.

Inhoudsopgave

• Wat is het gevangenendilemma?
• De matrix van het gevangenendilemma
• Dominante strategieën
• Nash-evenwicht
• Het gevangenendilemma in de praktijk
  • Prijskartels
  • Advertentiecampagnes
  • Milieuvervuiling
• Herhaalde gevangenendilemma’s
• Samenwerking bevorderen
• Conclusie

Wat is het gevangenendilemma?

Het gevangenendilemma is een fundamenteel concept in de speltheorie dat een situatie beschrijft waarin twee individuen (of partijen) rationeel handelen in hun eigen belang, wat leidt tot een resultaat dat suboptimaal is voor beiden. In essentie is het een speltheoretisch model dat illustreert waarom samenwerking soms moeilijk te bereiken is, zelfs als het in ieders belang zou zijn.

• Het is een model dat strategische interactie tussen spelers toont.
• De spelers worden geconfronteerd met een conflict tussen individueel en collectief belang.
• De uitkomst is vaak suboptimaal omdat spelers kiezen voor de dominante strategie, zelfs als samenwerking voordeliger zou zijn.

De matrix van het gevangenendilemma

Het gevangenendilemma wordt vaak weergegeven in een payoff-matrix. Deze matrix toont alle mogelijke uitkomsten, afhankelijk van de keuzes van beide spelers. Laten we een klassiek scenario bekijken:

Twee verdachten, Anna en Bert, worden gearresteerd voor een misdrijf. De politie heeft onvoldoende bewijs voor een veroordeling op basis van de zware aanklacht en biedt beide verdachten een deal aan:

• Bekennen: Als je bekent en je partner niet, krijg je een lage straf (bv. 1 jaar). Als je allebei bekennen, krijgen jullie een gematigde straf (bv. 5 jaar).
• Zwijgen: Als je zwijgt en je partner bekent, krijg je een hoge straf (bv. 10 jaar). Als jullie allebei zwijgen, krijgen jullie een lage straf (bv. 2 jaar) vanwege gebrek aan hard bewijs.

De payoff-matrix ziet er dan als volgt uit (straffen weergegeven als negatieve getallen):

Dominante strategieën

Een dominante strategie is de beste keuze voor een speler, ongeacht wat de andere speler doet. In het gevangenendilemma heeft elke speler een dominante strategie: bekennen.

• Voor Anna: Als Bert bekent, is het voor Anna beter om ook te bekennen (-5 jaar is beter dan -10 jaar). Als Bert zwijgt, is het voor Anna ook beter om te bekennen (-1 jaar is beter dan -2 jaar). Bekennen is dus Anna’s dominante strategie.
• Voor Bert: De redenering is symmetrisch voor Bert. Bekennen is ook zijn dominante strategie.

Nash-evenwicht

Een Nash-evenwicht is een situatie waarin geen enkele speler zijn positie kan verbeteren door eenzijdig zijn strategie te veranderen, gegeven de strategie van de andere speler(s). In het gevangenendilemma is het Nash-evenwicht dat beide spelers bekennen. Dit is echter niet de optimale uitkomst; als beide spelers zouden zwijgen, zouden ze beiden een lagere straf krijgen.

• Het Nash-evenwicht in het Gevangenendilemma is suboptimaal.
• Individuele rationaliteit leidt tot een collectief slechter resultaat.

Het gevangenendilemma in de praktijk

Het gevangenendilemma kan in tal van economische en sociale situaties worden herkend:

Prijskartels

Bedrijven die een kartel vormen, proberen de prijzen kunstmatig hoog te houden. Echter, elk bedrijf heeft de prikkel om stiekem de prijs te verlagen om meer klanten te trekken, wat uiteindelijk het kartel kan ondermijnen. Dit is een voorbeeld van het gevangenendilemma, waarbij samenwerking (hoge prijzen handhaven) voor beide bedrijven beter zou zijn, maar individuele prikkels leiden tot een prijsverlaging en lagere winsten voor beiden.

Advertentiecampagnes

Twee concurrerende bedrijven overwegen om of niet om een dure advertentiecampagne te starten. Als beiden geen campagne opzetten, is de winst relatief hoog. Als beiden een campagne opzetten, neutraliseren ze elkaar grotendeels, maar maken ze wel extra kosten. Als één bedrijf een campagne opzet en de ander niet, verliest het bedrijf zonder campagne marktaandeel. De dominante strategie is voor beide bedrijven om een campagne op te zetten, wat resulteert in hogere kosten en mogelijk een lagere winst dan wanneer ze beiden geen campagne zouden voeren.

Milieuvervuiling

Bedrijven kunnen kiezen om te investeren in milieuvriendelijke technologie of niet. Als alle bedrijven investeren, wordt de schade aan het milieu beperkt. Echter, elk bedrijf heeft de prikkel om niet te investeren en te profiteren van de goedkopere productiemethoden, waardoor milieuvervuiling toeneemt. Dit leidt tot een suboptimale uitkomst waar het milieu lijdt en uiteindelijk iedereen nadeel ondervindt.

Herhaalde gevangenendilemma’s

In een enkelvoudig gevangenendilemma is de dominante strategie altijd om het eigenbelang na te streven. Echter, in een herhaald gevangenendilemma, waarbij spelers elkaar meerdere keren ontmoeten, kan samenwerking ontstaan door middel van strategieën zoals “tit-for-tat” (oog om oog).

• Tit-for-tat: Begin met samenwerken en imiteer vervolgens de vorige actie van de andere speler. Als de andere speler samenwerkt, blijf je samenwerken. Als de andere speler verraadt, verraad je de volgende keer ook.
• Herhaalde interactie maakt reputatie en vertrouwen mogelijk.
• Het vooruitzicht van toekomstige interacties kan spelers aanmoedigen om samen te werken.

Samenwerking bevorderen

Hoe kun je samenwerking stimuleren en de negatieve gevolgen van het gevangenendilemma verminderen?

• Contracten en wetgeving: Formele afspraken en wetten kunnen samenwerking afdwingen en straffen opleggen voor niet-naleving.
• Reputatie: Het opbouwen van een goede reputatie kan voordelig zijn in de lange termijn, waardoor samenwerking aantrekkelijker wordt.
• Vertrouwen: Het bevorderen van vertrouwen tussen spelers kan de kans op samenwerking vergroten.
• Beloningen voor samenwerking: Het introduceren van beloningen voor collectieve acties kan individuen aanmoedigen om samen te werken.

Conclusie

Het gevangenendilemma is een krachtig model dat de complexiteit van samenwerking en individueel gedrag in economische en sociale situaties illustreert. Het laat zien hoe rationele individuele beslissingen kunnen leiden tot een suboptimale collectieve uitkomst. Door de principes van het gevangenendilemma te begrijpen, kunnen we beter inzicht krijgen in de uitdagingen van samenwerking en strategieën ontwikkelen om deze te bevorderen. Of het nu gaat om prijskartels, advertentiecampagnes of milieuvervuiling, het gevangenendilemma biedt waardevolle inzichten in de dynamiek van strategische interactie en de noodzaak van mechanismen om samenwerking te ondersteunen.

Bekijk de uitlegvideo

Bekijk de andere onderwerpen uit hoofdstuk Samenwerken en onderhandelen

• Gevangenendilemma
• Battle of the sexes
• Sequentieel spel – ultimatumspel (uitbreiding)
• Sequentieel spel – zelfbinding
• Herhaald simultaanspel
• Samenvatting Speltheorie
• Sequentieel spel – ultimatumspel
• Herhaald simultaanspel – geloofwaardige dreiging
• Externe effecten en collectieve goederen
• Samenwerken en onderhandelen
• Gevangenendilemma (speltheorie)
• Het berovingsprobleem